Na današnji dan 17. januar

Na današnji dan 17. januara 2008. nekadašnji svetski prvak u šahu, amerikanac Bobi Fišer (Bobby Fischer), koga su popularno zvali “šahovski Mocart (Mozart)”, preminuo je u 65. godini.

1377 – Papa Grgur XI obnovio je papsko sedište u Rimu i time okončao avinjonsko “zatočeništvo” papa. Sedište papa bilo je premešteno u Avinjon (Francuska) 1309. nakon poraza Bonifacija VIII u sukobu s franačkim kraljem Filipom IV Lepim (Philippe).

1562 – Stupio je na snagu edikt iz Sen Žermena (Januarski edikt) kojim su priznati hugenoti (protestanti) u Francuskoj. Istog dana, vodje katolika – vojvoda od Giza i kardinal od Lorene, formirali su uniju (kasnije Sveta liga) koja je blokirala primenu edikta i izazvala verske ratove koji su, uz povremene prekide, 36 godina razarali Francusku. Ratovi su prekinuti Nantskim ediktom koji je 1598. izdao Anri IV.

1600 – U Madridu je rođen Pedro Kalderon de la Barka (Calderon, Barca), jedan od najvećih španskih dramskih pisaca. Proslavio se jednočinkama s motivima iz Biblije, a njegova filozofska drama “Život je san” zadržala se do danas u pozorištima.

1706 – Rođen je američki naučnik i političar Bendžamin Frenklin (Benjamin Franklin), borac za slobodu čoveka, učesnik u Američkom ratu za nezavisnost, jedan od tvoraca “Deklaracije o nezavisnosti” i Ustava SAD. Kao naučnik poznat je po izumu gromobrana i otkriću toka i karakteristika Golfske struje. Osnovao je prvu javnu biblioteku u Americi, Filozofsko društvo Pensilvanije i “Akademiju” koja je prerasla u Univerzitet Pensilvanije.

1732 – Rođen je kralj Poljske Stanislav II Ponjatovski. Tokom vladavine (1764-95) bio je prisiljen na tri deobe teritorije – 1772, 1793. i 1795. Abdicirao je nakon potpisivanja treće deobe.

1773 – Engleski moreplovac Džejms Kuk (James Cook) prvi je prešao Antarktički krug, brodom “Rezolušn”.

1863 – Rođen je ruski pozorišni glumac, teatrolog i reditelj Konstantin Sergejevič Stanislavski. Osnivao je Hudožestveni teatar u Moskvi 1898. i bio umetnički rukovodilac i ideolog tog pozorišta do kraja života 1938. Kao veliki pozorišni inovator, imao je značajan uticaj na savremenike.

1863 – Rođen je engleski državnik Dejvid Lojd Džordž (David Lloyd George), ministar u vladi liberala 1905-15, i u koalicionoj vladi 1915-16, premijer 1916-22. Jedan je od utemeljivača engleskog radničkog zakonodavstva kojim su uvedeni osmočasovno radno vreme za rudare, pravo na štrajk, državne penzije, zdravstveno i socijalno osiguranje. Bio je jedan od glavnih učesnika mirovne konferencije u Versaju posle Prvog svetskog rata i znatno je uticao na prilike u posleratnoj Evropi.

1874 – Umrla su braća Čang i Eng, blizanci srasli levom, odnosno desnom stranom grudnog koša. Rodjeni su u Sijamu (Tajland) i od njih potiče naziv sijamski blizanci. Bili su svetska atrakcija i proživeli su 63 godine materijalno osigurani zaradom od nastupa u cirkusima.

1919 – Poljski kompozitor Ignaci Jan Paderevski (Ignacy, Paderewski), pijanista svetskog glasa, postao je prvi premijer Republike Poljske, uspostavljene po Prvom svetskom ratu.

1945 – Sovjetske trupe i Poljske patriotske snage su u Drugom svetskom ratu oslobodile Varšavu, više od pet godina nakon pada glavnog grada Poljske u ruke nemačkih nacista.

1959 – Senegal i Francuski Sudan doneli su odluku o formiranju federalne države pod nazivom Republika Mali. Odluka je stupila na snagu u aprilu.

1961 – Ubijen je Patris Lumumba, bivši premijer Konga, tvorac nezavisnosti te zemlje, simbol borbe protiv kolonijalizma i heroj “crne Afrike”. Protivustavno je smenjen s položaja premijera 5. septembra 1960, a 1. decembra uhvatili su ga vojnici generala Mobutua i odveli u Katangu, gde je ubijen.

1964 – Umro je slikar i grafičar Đorđe Andrejević-Kun, član Srpske akademije nauka i umetnosti, poznat po monumentalnim realističnim kompozicijama i grafičkim mapama u kojima je prikazao zločine okupatora u vreme Drugog svetskog rata i motive iz obnove i izgradnje Jugoslavije. Ilustrovao je i opremio brojna književna dela.

1966 – U sudaru iznad Španije američkog bombardera “B-52” i španskog aviona za snabdevanje gorivom, poginulo je osam ljudi, a bombarder je bio prinudjen da u Atlantski okean odbaci hidrogensku bombu koja nije eksplodirala.

1991 – SAD i zapadni saveznici izveli su u Zalivskom ratu drugi i treći talas masovnog bombardovanja ciljeva u Iraku i Kuvajtu; za uzvrat tri iračke rakete “skad” eksplodirale su u Tel Avivu.

1995 – U zemljotresu koji je pogodio šire područje japanskog grada Kobea poginulo je više od 6.400 ljudi, a materijalna šteta je procenjena na 85,5 milijardi dolara.

1997 – U Dablinu je sud proglasio prvi razvod braka u istoriji Irske, na osnovu zakona odobrenog na referendumu, čemu se žestoko protivila rimokatolička crkva.

2000 – U Centru bezbednosti u Cetinju registrovana je Crnogorska pravoslavna crkva.

2002 – U erupciji vulkana Njiragongo u Demokratskoj Republici Kongo razoreni su grad Goma i okolna sela, poginulo je više od 100 ljudi, a desetine hiljada su ostale bez domova.

2002 – Umro je španski pisac Kamilio Hose Sela (Camilo Jose Cela) dobitnik Nobelove nagrade za knjževnost 1989. godine. Autor je romana “Porodica Paskvala Duartea”.

2003 – Vlada Bugarske ukinula je sankcije protiv SR Jugoslavije uvedene 1998, ali su ostala zamrznuta sredstva koja pripadaju bivšem predsedniku SRJ Slobodanu Miloševiću, njegovoj porodici i osmorici bivših visokih funkcionera.

2004 – Umro je Rej (Ray) Stark, holivudski producent i “lovac na talente” čiji opus obuhvata više od 125 filmova, medju kojima su i “Smešna devojka” (Funny girl) i “Noć iguane” (Night of the iguana).

2005 – Umro je bivši lider Komunističke partije Kine Džao Cijang koji se 1989. godine usprotivio primeni vojne sile protiv studenata koji su demonstrirali na trgu Tjenanmen u Pekingu, tražeći demokratizaciju zemlje. Nakon toga je smenjen i ostatak života proveo je u kućnom pritvoru.

2010 – Milijarder i desničar Sebastijan Pinera (Sebastian, 61) pobedio je na izborima za predsednika Republike Čile. Pinera je prvi demokratski izabrani desničarski presednik nakon 52 godine.

2014 – Vatikan je objavio da je prethodni poglavar Rimokatoličke crkve, papa Benedikt XVI raščinio tokom dve godine skoro 400 sveštenika zbog zlostavljanja dece.

2017 – SAD su uvele sankcije predsedniku Republike Srpske (RS) Miloradu Dodiku zbog opstrukcije Dejtonskog mirovnog sporazuma.

2017 – Italijanski desničar Antonio Tajani izabran je za novog predsednika Evropskog parlamenta.