Na današnji dan 19. avgust

Na današnji dan 19. avgust 1883. godine rođena je francuska modna kreatorka Gabrijela Koko Šanel (Gabrielle Coco Chanel), koja je gotovo šest decenija suvereno vladala pariskom visokom modom.

14 – Umro je rimski državnik Oktavijan Avgust, prvi rimski car, usvojeni sin Gaja Julija Cezara. Tokom vladavine od 31. p.n.e uveo je novi oblik vladavine i administracije poznat kao principat (centralizacija vlasti), a Rimsko carstvo je u njegovo vreme doživelo procvat u kulturi i umetnosti (“Zlatni vek”).

636 – Arapi su u bici kod Jarmuka u Siriji pobedili vizantijsku vojsku i potom osvojili sve persijske oblasti koje je držala Vizantija.

1587 – Sigismund III, sin švedskog kralja Džona III i Katarine Jagelo, postao je kralj Poljske. Nakon očeve smrti (1592) pripala mu je i švedska kruna. Njegovo nastojanje da stvori uniju Poljske i Švedske izazvalo je rat izmedju dve države, a posle poraza Sigismundove vojske 1598. bio je primoran da se odrekne nasledstva na švedski presto.

1601 – Ubijen je rumunski nacionalni junak Mihajlo Hrabri, gospodar Vlaške od 1593, a kasnije Transilvanije (1599) i Moldavije (1600). Uz pomoć rimsko-nemačkog cara Rudolfa oslobodio je zemlju od Turaka. Ubijen je po nalogu carskog generala Baste.

1691 – Austrijanci pod komandom Ludviga Badenskog (Ludwig) potukli su Turke kod Slankamena i naneli im teške gubitke. U bici je poginuo i veliki vezir Mustafa Ćuprilić.

1819 – Umro je škotski inženjer i fizičar Džejms Vat (James Watt), pronalazač parne mašine 1765. Uveo je jedinicu za merenje snage, koju je nazvao “konjska snaga” (horse power) i koja se nije znatnije razlikovala od kasnije uvedene KS. U Sohou kod Birmingena osnovao je 1782. prvu fabriku parnih mašina.

1871 – Rodjen je američki pilot i konstruktor aviona Orvil Rajt (Orville Wright), koji je 1903. sa bratom Vilburom (Wilbur), u avionu njihove izrade, izveo prvi let u istoriji vazduhoplovstva.

1878 – Posle žestokih uličnih borbi austrougarske trupe ušle su u Sarajevo i uspostavile svoju upravu. Odlukom Berlinskog kongresa 13. jula, Austro-Ugarska je dobila pravo da na 30 godina okupira Bosnu i Hercegovinu, a 1908. ju je anektirala.

1910 – U Cetinju je puštena u rad prva električna centrala u Crnoj Gori. Svečano puštanje u rad centrale upriličeno je povodom krunisanja kralja Nikole, a služila je za osvetljenje Dvora, Zetskog doma, glavne cetinjske ulice i nekoliko kuća vidjenijih Crnogoraca.

1929 – Umro je ruski koreograf i režiser Sergej Pavlovič Djagiljev, osnivač grupe “Ruski balet”, koja je s izuzetnim uspehom nastupala od 1909. do 1929. Posebno oduševljenje izazivale su njegove izvedbe baleta “Posvećenje proleća” i “Žar ptica” Igora Stravinskog.

1936 – Pripadnici Frankove civilne garde streljali su u Granadi, na početku Španskog gradjanskog rata, Federika Garsiju Lorku (Federico Garcia Lorca), jednog od najvećih španskih pesnika. Pripadao je grupi pesnika koja je u špansku poeziju unela novi, moderan izraz (“Ciganski romansero”, “Pesnik u Njujorku”).

1942 – Britanske i kanadske trupe izvele su desant na francusku luku Djep, gde su, uz velike gubitke, razorili nemačke vojne objekte. Od oko 6.000 savezničkih vojnika, više od 4.000 je poginulo, ranjeno ili zarobljeno.

1945 – U Vijetnamu je pod rukovodstvom Ho Ši Mina (Chi Minh) i oslobodilačkog pokreta “Vijetmin” počela “avgustovska revolucija” protiv francuskih kolonijalnih trupa.

1946 – Rodjen je američki državnik Bil Klinton (Bill Clinton) koji je kao kandidat Demokratske stranke bio predsednik SAD 1992. i ponovo 1996. Prethodno je bio guverner Arkanzasa.

1953 – U vojnom udaru, uz podršku SAD zbačen je iranski premijer Mohamad Mosadek (Mohammad Mossadeq), a šah Mohamad Reza Pahlavi vratio se iz egzila u Italiji da preuzme vlast.

1960 – Pilot američkog špijunskog aviona “U-2” koji je oboren iznad sovjetske teritorije Geri Pauers (Gary Powers) osudjen je na 10 godina zatočeništva. Pauers se spasio iskakanjem iz aviona, ali je potom uhapšen i osudjen, a 1962. je razmenjen za jednog sovjetskog špijuna.

1979 – Ruski kosmonauti Vladimir Ljakov i Valerij Rjumin vratili su se na Zemlju vasionskim brodom “Sojuz 34” posle rekordnih 175 dana provedenih u svemiru.

1991 – U Sovjetskom Savezu je izveden državni udar kojim su pristalice tvrde linije pokušale da zbace sa vlasti Mihaila Gorbačova, tvorca sovjetske “glasnosti” i “perestrojke”. Ključnu ulogu u suzbijanju udara odigrao je tadašnji predsednik Rusije Boris Jeljcin, koji je potom postao Gorbačovljev glavni politički rival.

1995 – U saobraćajnoj nesreći na Igmanu, blizu Sarajeva, poginuli su izaslanik SAD za bivšu Jugoslaviju Robert Frejžer (Frasure) i trojica njegovih saputnika.

1996 – Šest ruskih, francuskih i američkih kosmonauta srelo se na ruskoj kosmičkoj stanici “Mir”, uključujući Klaudiju Andre Dešaj (Claudie, Deshays), prvu Francuskinju u kosmosu, koja je stigla ruskom raketom “Sojuz-U”.

1999 – Ispred zgrade Skupštine SR Jugoslavije u Beogradu održan je jedan od najvećih opozicionih mitinga na kojem su zatražene demokratske promene u Srbiji i smenjivanje predsednika SR Jugoslavije Slobodana Miloševića.

2000 – Posmrtni ostaci, za koje se veruje da potiču od 14 Amerikanaca koji su proglašeni nestalim u Korejskom ratu, vraćeni su američkim vojnim vlastima.

2003 – U bombaškom napadu na sedište Ujedinjenih nacija u Bagdadu (Irak) 23 lica su poginula, medju kojima i izaslanik UN za Irak Seržo Vjeiro de Melo. Odgovornost za napad preuzela je teroristička organizacija Osame bin Ladena, Al Kaida.

2005 – Bivši lider pobunjenika Hutu, Pjere (Pjer) Nkurunziza pobedio je na predsedničkim izborima u Burundiju, što predstavlja krunu mirovnog plana kojim je okončan 12-godišnji rat u toj zemlji.

2009 – Umrla je operska pevačica Hildegard Berens (Behrens) jedna od najboljih izvodjača Vagnerovog repertoara svoje generacije, koja je smatrana za jednu od najboljih glumica na operskoj sceni.

2012 – Holivudski režiser Toni Skot, režiser akcionih hitova “Top gan”, “Grimizna plima”,”Poslednji skaut” i “Policajac s Beverli hilsa” izvršio je samoubistvo skočivši sa mosta u Los Andjelesu.

2013 – Umro je Mirko Kovač, jugoslovenski pisac, autor knjiga “Gubilište”, “Ruganje s dušom”, “Vrata od utrobe”, kao i scenarija za filmove “Okupacija u 26 slika”, “Pad Italije” i “Duvanski put”.

2013 – Preminuo je Đordje Zorkić, jedan od osnivača i pomoćnik direktora agencije Beta. Zorkić je bio istoričar umetnosti, a kao novinar i urednik radio je, pored Bete, u Radio Beogradu i Tanjugu.

2014 – Preminuo je istoričar i teoretičar književnosti, akademik dr Predrag Palavestra. Bio je redovni član Srpske akademije nauka i umetnosti i Akademije nauka i umetnosti BiH. Jedno od njegovih najpoznatijih dela “Posleratna srpska književnost i njena istorija” sedamdesetih godina prošloga veka bilo je zabranjeno.

2016 – Preminula je glumica Mira Stupica (93). Debitovala je 1941. godine u pozorištu u Beogradu, a na filmu od 1951. od kada je ostvarila oko 50 filmskih i televizijskih uloga (“Jara gospoda”, “Stojan Mutikaša”, “Hanka”, “Doručak sa djavolom”, “Sedam i po”, “Parada”).

2020 – Evropska unija ne priznaje rezultate predsedničkih izbora u Belorusiji stav je nakon vanrednog samita EU o krizi u toj zemlji, gde 11. dan zaredom traju protesti opozicije koja osporava rezultate predsedničkih izbora.