Na današnji dan 25. mart

Na današnji dan 25. marta 1941 – Kraljevina Jugoslavija je pristupila Trojnom paktu Nemačke, Italije i Japana. Protokol su u Beču potpisali predsednik vlade Dragiša Cvetković i ministar inostranih poslova Aleksandar Cincar-Marković.

1196 – Veliki župan Raške Stefan Nemanja predao je vlast drugorodjenom sinu Stefanu koji je 1217. krunisan kao prvi srpski kralj (Prvovenčani). Najstariji sin Vukan je kao veliki knez zadržao Zetu, Trebinje, Toplicu i Hvosno, a najmladji sin Rastko se zamonašio.

1611 – Rođen je turski putopisac Evlija Čelebija, koji je od 1630. proputovao Osmanlijsko carstvo, a svoja zapažanja objavio u čuvenim “Putopisima” u 10 knjiga.

1807 – U Engleskoj je zabranjena trgovina robljem.

1821 – Grci su na Peloponezu počeli ustanak protiv Turaka, koji je nakon 12 godina završen priznavanjem nezavisnosti Grčke.

1844 – Proglašen je Prvi srpski građanski zakonik, koji je odigrao značajnu ulogu u pravnom i društvenom životu Srbije.

1867 – Rođen je italijanski dirigent Arturo Toskanini (Toscanini), jedan od najvećih dirigenata 20. veka. Dirigovao je u milanskoj Skali, a potom u Metropoliten operi u Njujorku, u kome je organizovao i simfonijski orkestar.

1875 – Rođen je Branislav Petronijević, jedan od najistaknutijih srpskih i jugoslovenskih građanskih filozofa. Bio je profesor Velike škole, potom Beogradskog univerziteta i član Srpske akademije nauka i umetnosti. Pored filozofije bavio se paleontologijom, biologijom i psihologijom (“Principi metafizike”, “Istorija novije filozofije”, “Univerzalna evolucija”).

1881 – Rođen je mađarski kompozitor i pijanista Bela Bartok, čije je delo otvorilo nove pravce razvoja madjarske muzike. U svetskim razmerama jedan je od začetnika “nove muzike” 20. veka (simfonijska poema “Košut”, opera “Dvorac Modrobradog”, baleti “Drveni princ”, “Čudesni mandarin”). Kao antifašista emigrirao je 1940. u SAD, gde je 1945. umro.

1918 – Umro je francuski kompozitor Klod Ašil Debisi (Claude Achille Debussy), tvorac muzičkog impresionizma i jedan od utemeljivača moderne muzike (“Popodne jednog fauna”, “Nokturno”).

1923 – Sletanjem na aerodrom u Pančevu aviona na liniji Pariz-Carigrad, Jugoslavija je postala deo tada malobrojne porodice država povezanih vazdušnim saobraćajem.

1924 – Zbačen je s prestola grčki kralj Đorđe II, a Grčka je proglašena republikom.

1937 – Italija i Kraljevina Jugoslavija sklopile su sporazum o medjusobnoj miroljubivoj politici, koji je dobio naziv “Uskršnji pakt”.

1957 – Belgija, Zapadna Nemačka, Italija, Luksemburg, Francuska i Holandija potpisale su Rimski ugovor po kojem je 1. januara 1958. osnovano Evropsko zajedničko tržište. Organizacija je kasnije nazvana Evropska ekonomska zajednica (danas Evropska unija).

1975 – U Rijadu je ubijen kralj Fejsal (Faisal). Ubica, kraljev sinovac princ Fejsal Musaid, pogubljen je javno u Rijadu u junu, a novi kralj Saudijske Arabije postao je Fejsalov brat Halid Ibn Abdul Aziz (Khaled).

1983 – Opera “Karmen” prvi put se našla na sceni Narodnog pozorišta u Beogradu, imala je dva premijerna dana u kojima su ulogu Karmen igrale dve dive, Olga Milošević i Dubravka Zubović, starija i mladja prvakinja ondašnjeg ansambla.

1991 – U Karađorđevu je održan tajni sastanak predsednika Srbije i Hrvatske, Slobodana Miloševića i Franje Tudjmana, koji su se, prema nekim izvorima, tada navodno dogovorili o podeli Bosne i Hercegovine i o rušenju reformske jugoslovenske vlade premijera Ante Markovića. Taj sastanak i dogovor nikada nisu zvanično potvrdjeni, ali su kasnije brojni izvori saopštili da za to imaju čvrste dokaze.

1991 – Umro je srpski pozorišni, filmski i TV glumac Milutin-Mića Tatić, junak TV serije za decu “Na slovo, na slovo”. Najmladje slušaoce Radio Beograda godinama je budio emisijom “Dobro jutro, deco”.

1993 – Višemesečni pregovori o Bosni i Hercegovini završeni su u Njujorku neuspehom. Mirovni plan kopredsednika Medjunarodne konferencije o Jugoslaviji Sajrusa Vensa (Cyrus Vance) i lorda Dejvida Ovena (David Owen) potpisali su bosanski Hrvati i Muslimani, a lider bosanskih Srba Radovan Karadžić odbio je da ga potpiše, smatrajući da su predložene mape neprihvatljive za Srbe.

1994 – Neonacisti su bacili bombu na sinagogu u Libeku, što se smatra prvim takvim incidentom od kraja Drugog svetskog rata u Nemačkoj.

1999 – Vlada SR Jugoslavije prekinula je diplomatske odnose sa SAD, Velikom Britanijom, Francuskom i Nemačkom zbog agresije NATO-a na Jugoslaviju. Nakon prvih vazdušnih udara na području Prištine i još osam gradova u Srbiji, u centru Beograda demolirani su američki, nemački, francuski i britanski kulturni centri.

1999 – U požaru koji je zahvatio oko 30 vozila u tunelu ispod Mon Blana poginulo je najmanje 40 ljudi.

2002 – Film “Ničija zemlja” bosanskog reditelja Danisa Tanovića dobio je nagradu “Oskar” za najbolji strani film.

2002 – U snažnom zemljotresu u Avganistanu i severozapadnom Pakistanu poginulo je oko 1.800 ljudi, a više od 2.000 je povredjeno.

2010 – Umro je američki fotograf Džim Maršal (Jim Marshal) koji je duže od pola veka fotografisao legende rokenrola kao što su “Bitlsi” (Beatles), Bob Dilan (Dylan), Dženis Džoplin (Janis Joplin), Džimi Hendriks (Jimi Hendrix).

2012 – Italijanski književnik Antonio Tabuki, profesor Univerziteta u Sijeni umro je u Lisabonu u 68. godini. Smatran je jednim od najznačajnijih savremenih italijanskih pisaca, napisao je dvadesetak knjiga koje su prevedene na oko 40 jezika (“Pereira tvrdi da…”, “Indijski nokturno”, “Tristano umire”).

2017 – Šefovi država i vlada zemalja Evropske unije usvojili su u Rimu Deklaraciju o budućnosti Unije u kojoj naglašavaju da će EU “ostati nepodeljena”, “napredovati različitim brzinama i snagom u istom pravcu” i “biti otvorena za one evropske zemlje koje poštuju i ulažu napore da uvreže evropske vrednosti”.